Dieta roślinna u psów i kotów – aktualny stan wiedzy

Dieta roślinna u psów i kotów – aktualny stan wiedzy

Na rynku komercyjnym dostępne są karmy wegetariańskie dla psów i kotów. Przygotowanie produktu zaspokajającego zapotrzebowanie pokarmowe psów i kotów jest więc możliwe. Wielu producentów roślinnych diet dla psów (suchych i mokrych) deklaruje ich tzw. zbilansowanie (Michel 2006). W przypadku kotów jest to absolutnie niemożliwe bez dodatku określonych związków chemicznych.

mgr inż. Karolina Hołdaspecjalista ds. żywienia psów i kotów, doktorantka na Wydziale Nauk o Zwierzętach w SGGW w Warszawie

Wydaje się, że rzesza osób zdecydowanych odżywiać się wyłącznie produktami pochodzenia roślinnego stale rośnie.
Możemy wyróżnić wegetarian – wykluczających z diety mięso oraz wegandieta-roslinna-u-psow-i-kotow rezygnujących nie tylko z mięsa, ale także
z wszelkich produktów pochodzenia zwierzęcego. Wśród właścicieli psów oraz kotów obserwuje się wyraźny wzrost zainteresowania możliwością wykorzystania pokarmów bezmięsnych jako podstawowego źródła składników odżywczych dla ich podopiecznych. Osoby te decydują się karmić swoje zwierzęta dietami pozbawionymi produktów pochodzenia zwierzęcego
z różnych powodów. Są to między innymi kwestie zdrowotne, religijne, a najczęściej wskazywane to kwestie etyczne – opiekunowie są zazwyczaj miłośnikami zwierząt i nie wyróżniają gatunków „do jedzenia” i „do kochania”. Znakomita większość posiadaczy psów i kotów karmiąca zwierzęta dietą bezmięsną jest wegetarianami lub weganami (Wakefield i in. 2006). Niemniej jednak takie żywienie jest nadal postrzegane niejednoznacznie zarówno przez lekarzy medycyny weterynaryjnej jak i samych wegetarian lub/i wegan. Zwolennicy diety wegetariańskiej podkreślają brak zdecydowanych przeciwwskazań dla jej wprowadzenia. Niemniej jednak wciąż brak wiarygodnych danych, pozwalających oszacować konsekwencje wieloletniego stosowania takiego żywienia u psów i kotów. Przewód pokarmowy psów i kotów nie różni się pod względem anatomicznym od innych drapieżnych. U obu gatunków występuje pojedynczy żołądek, słabo wykształcone jelito ślepe czy brak amylazy w ślinie. Nie ulega wątpliwości, że w przeszłości podstawą ich diety były inne zwierzęta. Istnieje jednak wiele przesłanek fizjologicznych i metabolicznych wskazujących na bardziej wszystkożerną naturę psów w porównaniu z kotami. Podobnie jak ich przodkowie, psy są w stanie przetrwać, wykorzystując pokarm niezwykle różnorodny. Mogą nieporównanie bardziej skutecznie niż koty zaspokajać potrzeby pokarmowe, bazując na surowcach roślinnych. Psy bardzo dobrze przyswajają produkty pochodzenia zwierzęcego i przeważnie je preferują, jednak nie mają na nie bezwzględnego zapotrzebowania. Potrafią na przykład przystosować własny metabolizm do rosnącego poziomu skrobi w pokarmie, zwiększając wchłanianie i wykorzystywanie węglowodanów, podczas gdy koty nie wykazują żadnej reakcji fizjologicznej (Axelsson i in. 2013).
 W trakcie rozwoju ewolucyjnego koty domowe nie rozwinęły możliwości syntetyzowania niektórych składników odżywczych
z prekursorów obecnych w roślinach. Zatem dieta bezwzględnego mięsożercy oparta na produktach roślinnych nie zaspokoi jego zapotrzebowania na niezbędne składniki odżywcze, dlatego wraz z pożywieniem muszą zostać dostarczone tkanki zwierzęce (Zoran 2002). Typowe przykłady adaptacji metabolicznej kotów do diety drapieżnika to, poza wysokim zapotrzebowaniem na białko pokarmowe, brak zdolności syntezy de novo argininy i tauryny. Koty, w odróżnieniu od psów, nie mają możliwości przekształcenia aktywnej witaminy A (retinolu) z roślinnego beta-karotenu (roślinnego prekursora witaminy A), ze względu na brak enzymu dioksygenazy. Gatunek ten wymaga również źródła cholekalcyferolu (witamina D), który musi być uzupełniany w diecie bezmięsnej, ponieważ surowce roślinne zawierają go w zbyt małych ilościach. Koty nie mogą także syntetyzować wystarczających ilości niacyny (witamina B3) z tryptofanu. Kobalamina (witamina B12) jest również rzadko spotykana w tkankach roślinnych, więc każda wegańska dieta będzie wymagać suplementacji witaminą B12. W przeciwieństwie do psów, koty mają ograniczone zdolności syntezy kwasu arachidonowego z linolowego. Wskutek tego opracowanie diety wyłącznie roślinnej dla kotów jest możliwe tylko wówczas, gdy poszczególne składniki odżywcze zostaną precyzyjne uzupełnione syntetycznymi zamiennikami.
Na rynku komercyjnym dostępne są karmy wegetariańskie dla psów i kotów. Przygotowanie produktu zaspokajającego zapotrzebowanie pokarmowe psów i kotów jest więc możliwe. Wielu producentów roślinnych diet dla psów (suchych i mokrych) deklaruje ich tzw. zbilansowanie (Michel 2006). W przypadku kotów jest to absolutnie niemożliwe bez dodatku określonych związków chemicznych. Karma pełnoporcjowa (kompletna) pozwala prawidłowo funkcjonować na diecie bezmięsnej nawet intensywnie trenującym psom zaprzęgowym (Brown i in. 2009). Jednak nawet dobrze zbilansowana dieta wegetariańska nie zaspokoi potrzeb organizmu, jeśli będzie nie pobierana w wystarczających ilościach (Zaghini i Biagi 2005). Ponadto niska koncentracja energii w komponentach roślinnych sprawia, że zwierzę musi pobierać większe ilości pokarmu, aby zaspokoić potrzeby energetyczne.
Typowe suche karmy komercyjne dla psów zawierają zwykle znaczną ilość komponentów roślinnych chociażby dlatego, że obecność skrobi (pochodzącej np. ze zbóż) jest niezbędna w procesie ekstruzji. Węglowodany strawne w suchych karmach często stanowią główne źródło energii. Mimo to producenci nie mają obowiązku umieszczania na etykiecie informacji o ilości węglowodanów, których w karmach dla psów może być nawet 60% (w karmach dla kotów jest ich mniej). Wysoka podaż skrobi nie wynika z rzeczywistych potrzeb żywieniowych, a raczej ze specyfiki karm komercyjnych (proces produkcji, niższa cena większości produktów roślinnych) (Zoran 2002). Należy pamiętać, że mięso zwierząt rzeźnych oraz ryby i inne produkty pochodzenia zwierzęcego zawierają składniki, które nie występują w pokarmach roślinnych lub występują w ilościach niewystarczających. Dlatego dawki pokarmowe pozbawione źródeł białka zwierzęcego muszą być wzbogacane w składniki odżywcze. W celu uzupełnienia ewentualnych niedoborów można zastosować preparaty aminokwasowe. Jednak konieczność użycia dodatków może zwiększyć ogólne koszty żywienia zwierzęcia (Gray i in. 2004).
 Zasadnicze znaczenie ma nie tylko zawartość białka w dawce pokarmowej, ale także jego skład aminokwasowy. Białka roślinne nie mają pełnego profilu aminokwasowego ale niedobory konkretnych aminokwasów można uzupełnić łącząc kilka rodzajów komponentów białkowych. Kluczowe jest zatem stosowanie odpowiednich źródeł białka we właściwych ilościach, a także suplementacja czystymi formami niezbędnych aminokwasów. W niedawno przeprowadzonym badaniu zgodności deklaracji składu na etykietach bytowych karm wegetariańskich z rzeczywistym poziomem białka i konkretnych aminokwasów w produkcie, tylko 5 z 21 ocenionych karm spełniało wymagania dotyczące minimalnych zalecanych zawartości aminokwasów (Kanakubo i in. 2015).
Znacznie łatwiej zbilansować dietę wegetariańską niż wegańską ponieważ można wykorzystać produkty mleczne i jajka, zawierające wysokowartościowe białko i cenne składniki odżywcze nie występujące w pokarmach roślinnych.Surowce roślinne zazwyczaj są trawione gorzej niż zwierzęce. Jednak wyniki licznych badań wskazują, że strawność niektórych komponentów roślinnych (np. mączek sojowych) w gotowych karmach może dorównywać lub nawet przewyższać strawność niektórych produktów pochodzenia zwierzęcego. Stwierdza się, że białko sojowe w połączeniu
z innymi źródłami białka, może stanowić ekonomiczne źródło dobrze przyswajalnego dla psów białka (Clapper i Grieshop 2001). Podobnie gluten pszenny okazał się być dobrze wykorzystywanym źródłem białka, dodatkowo poprawiającym konsystencję kału (Nery i in. 2010).
Należy pamiętać, że dawka pokarmowa złożona w głównej mierze z surowców roślinnych może zawierać zbyt duże ilości włókna pokarmowego, które, poprzez swoją niską strawność, może zaburzyć dostępność innych składników odżywczych (Kienzle i in. 2006). Warto także mieć świadomość potencjalnej obecności związków antyżywieniowych w niektórych komponentach roślinnych. W ziarnach zbóż i roślin strączkowych występuje stabilny termicznie kwas fitynowy, który tworzy nierozpuszczalne sole z makroelementami, co może prowadzić do utrudnionego przyswajania m.in. żelaza i cynku (Sousa 1988). Inne ważne czynniki to inhibitory trypsyny, na szczęście inaktywowane podczas obróbki termicznej (Purushotham i in. 2007).
Niska smakowitość diet wegetariańskich jest sygnalizowana jako poważny problem, szczególnie u kotów. Preferencje żywieniowe tego gatunku są ściśle związane z jego mięsożerną naturą. Smakowitość pozytywnie skorelowana jest z zawartością białka zwierzęcego (wątroba, czerwone mięso i krew). Produkty reakcji Maillard’a powstające w trakcie ekstruzji komponentów roślinnych znacząco poprawiają akceptację pokarmu. Stosowane są także dodatki sensoryczne, mające nadać atrakcyjny smak produktom. Wydaje się jednak, że choćby nieznaczne użycie produktów pochodzenia zwierzęcego może być konieczne dla zwiększenia akceptacji karmy przez zwierzęta.
W przypadku kotów, stosowanie diet bezmięsnych wzbudza zdecydowanie więcej wątpliwości. Uwagę zwraca szczególnie wysokie ryzyko wystąpienia niedoborów tauryny i kobalaminy. Według Wakefield i Michel (2005) u kotów, którym podawano dietę wegetariańską przez co najmniej rok, tylko w trzech przypadkach (na 17) stwierdzono istotnie obniżone stężenie tauryny
a kliniczne objawy nie ujawniły się u żadnego z obserwowanych kotów. Z kolei poziom witaminy B12 mieścił się w normach w całej badanej populacji. Wiadomo, że organizm ssaków ma zdolność kumulowania kobalaminy, zatem niedobory mogą się ujawnić po miesiącach lub latach, niemniej jednak należy bezwzględnie pamiętać, że witamina B12 występuje jedynie w tkankach zwierzęcych
i produktach fermentacji mikrobiologicznej, czyli musi być dodawana jako suplement do diet wegetariańskich.
Stosowanie diet wegetariańskich nie ma uzasadnienia u zwierząt zdrowych ale ma uzasadnienie medyczne w przypadku niektórych jednostek chorobowych. Właściwie zbilansowana dieta bezmięsna może okazać się korzystna dla dalmatyńczyków predysponowanych do kamicy moczanowej ze względu na niską zawartość związków purynowych (Brown i in. 2003). Elementem postępowania dietetycznego w encefalopatii wątrobowej jest zastąpienie mięsa białkiem roślinnym i produktami mlecznymi (Center 1998). Diety nie zawierające białka zwierzęcego mogą być przydatne przy diagnozowaniu nadwrażliwości pokarmowej (diety eliminacyjne) (Kawarai i in. 2010).
Wyniki badań żywieniowych wydają się przemawiać na korzyść stosowania prawidłowo zbilansowanej diety wegetariańskiej w żywieniu psów, jednak syntetyczne dodatki mogą okazać się absolutnie niezbędne. Stan zdrowia i kondycja zwierząt żywionych dietami wegetariańskimi powinny być częściej kontrolowane przez lekarzy weterynarii, aby upewnić się, że dostarczane są wszystkie niezbędne składniki odżywcze.

Dieta roślinna nie są polecane jako optymalne dla wszystkich, bez wyjątku, psów i kotów, jednak w przypadku określonych jednostek chorobowych ich zastosowanie jest wystarczająco uzasadnione. Co istotne, nadal brakuje wiarygodnych danych obrazujących efekty długookresowego stosowania takiej diety.

Literatura
•Axelsson E, Ratnakumar A, Arendt ML, et al. (2013) The genomic signature of dog domestication reveals adaptation to a starch-rich diet. Nature 495(7441): 360-364.
•Brown WY, Vanselow BA, Walkden-Brown SW (2003) One dog’s meat is another dog’s poison – nutrition in the Dalmatian dog. Recent Advances in Animal Nutrition in Australia 14: 123-131.
•Brown WY, Vanselow BA, Redman AJ et al. (2009) An experimental meat-free diet maintained haematological characteristics in sprint-racing sled dogs. British Journal of Nutrition 102: 1318–1323.
•Center SA (1998) Nutritional support for dogs and cats with hepatobiliary disease. The Journal of Nutrition 128(12): 2733-2746.
•Clapper GM, Grieshop CM (2001) Ileal and total tract nutrient digestibilities and fecal characteristics of dogs as affected by soybean protein inclusion in dry, extruded diets. Journal of Animal Science 79: 1523-1532.
•Gray CM, Sellon RK, Freeman LM (2004) Nutritional adequacy of two vegan diets for cats. Journal of the American Veterinary Medical Association 225: 1670-1675.
•Kanakubo K, Fascetti AJ, Larsen JA (2015) Assessment of protein and amino acid concentrations and labeling adequacy of commercial vegetarian diets formulated for dogs and cats. Journal of the American Veterinary Medical Association. 247(4): 385-392.
•Kawarai S, Ishihara J, Masuda K, et al. (2010) Clinical efficacy of a novel elimination diet composed of a mixture of amino acids and potatoes in dogs with non-seasonal pruritic dermatitis. Journal of Veterinary Medicine Sciences 72: 1413-1421.
•Kienzle E, Biourge V, Schonmeier A (2006) Prediction of Energy Digestibility in Complete Dry Foods for Dogs and Cats by Total Dietary Fiber American Society for Nutrition. Journal of Nutrition 136: 2041-2044.
•Michel KE (2006) Unconventional diets for dogs and cats. Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice 36(6): 1269-1281.
•Nery J, Biourge V, Tournier C, et al. (2010) Influence of dietary protein content and source on fecal quality, electrolyte concentrations, and osmolarity, and digestibility in dogs differing in body size. Journal of Animal Science 88:159-169.
•Purushotham B, Radhakrishna PM, Sherigara BS (2007) Effects of steam conditioning and extrusion temperature on some anti-nutritional factors of soyabean (Glycine max) for pet food applications. American Journal of Animal and Veterinary Sciences 2: 1-5.
•Sousa CA (1988) Dermatosis associated with feeding generic dog food: 13 cases (1981-1982). Journal of the American Veterinary Medical Association 192: 676-680.
•Wakefield LA, Michel KE (2005) Taurine And Cobalamin Status of Cats Fed Vegetarian Diets. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition 89: 427-428.
•Wakefield LA, Shofer FS, Michel KE (2006) Evaluation of cats fed vegetarian diets and attitudes of their caregivers. Journal of the American Veterinary Medical Association 229: 70-73.
•Zaghini, G, Biagi G (2005) Nutritional peculiarities and diet palatability in the cat. Veterinary Research Communications 29(2): 39-44.
•Zoran DL (2002) The carnivore connection to nutrition in cats. Journal of the American Veterinary Medical Association 221: 1559-1567.

POLECANE DLA CIEBIE