Rentgenodiagnostyka gryzoni – klatka piersiowa

Rentgenodiagnostyka gryzoni – klatka piersiowa

Określenie „zwierzęta egzotyczne” w medycynie weterynaryjnej jest używane w odniesieniu do przedstawicieli licznych jednostek taksonomicznych utrzymywanych nie tylko w ogrodach zoologicznych i zwierzętarniach ale także jako zwierzęta towarzyszące.

Pomimo, że termin ten wg Redrobe (2008) oznacza zwierzę, które nie jest rodzime dla miejsca jego aktualnego utrzymywania to, w praktyce, pojęcie zwierzęcia egzotycznego stosuje się także w odniesieniu do gatunków rodzimych takich jak: królik domowy, gryzonie, gady oraz ptaki.
W ostatnich dekadach wśród hodowców amatorów coraz większą popularność zyskują małe ssaki, do których zalicza się między innymi: fretki, króliki, szynszyle, kawie domowe, myszy, szczury, chomiki i myszoskoczki, które są utrzymywane jako zwierzęta domowe. Przedstawicieli wyżej wymienionych gatunków można podzielić na wiele różnych sposobów, uwzględniających kryteria takie jak: popularność lub przynależność taksonomiczną. Alternatywny podział uwzględnia ich sposób odżywiania się, stąd mówi się o zwierzętach roślinożernych, mięsożernych i wszystkożernych.
Praktyka weterynaryjna zwierząt egzotycznych jest jedną z najszybciej rozwijających się dziedzin medycyny weterynaryjnej. Wynika to z faktu stałego wzrostu częstości wizyt właścicieli ssaków egzotycznych, wraz z ich podopiecznymi w roli pacjentów zakładów leczniczych dla zwierząt. Obserwuje się także wzrost wymagań opiekunów zwierząt egzotycznych dotyczących kompetencji lekarzy weterynarii w zakresie diagnostyki i terapii chorób wymienionej grupy zwierząt. Z tego powodu w ostatnich latach pojawiły się lecznice i kliniki weterynaryjne o wyraźnym profilu ukierunkowanym wyłącznie na leczenie zwierząt egzotycznych.
Jeden z etapów badania klinicznego małych ssaków stanowi między innymi diagnostyka obrazowa. Interpretacja obrazów diagnostycznych jest złożonym procesem, wymagającym szerokiej wiedzy z zakresu anatomii, fizjologii i patologii omawianej grupy zwierząt. W celu postawienia prawidłowego rozpoznania konieczna jest dokładna interpretacja obrazów diagnostycznych, opierająca się na gruntownej znajomości anatomii pozwalającej odróżnić prawidłową budowę narządów i struktur organizmu od toczących się procesów patologicznych.
Artykuł poświęcono zagadnieniom związanym ze specyfiką diagnostyki obrazowej narządów klatki piersiowej niektórych gatunków małych ssaków, takich jak: szczur, królik oraz kawia domowa. Głównym celem pracy jest dostarczenie praktycznych porad pomocnych w uzyskaniu radiogramów o odpowiedniej wartości diagnostycznej oraz sporządzeniu prawidłowego opisu uzyskanych obrazów.
Jakość obrazu zależy od wielu czynników, wśród których główną rolę odgrywa rozdzielczość: rozdzielczość przestrzenna odnosi się do rozróżnienia narządów zgodnie z ich lokalizacją anatomiczną, podczas gdy rozdzielczość kontrastu odnosi się do różnic w gęstości sąsiadujących struktur (Curry, Dowdey i Murry 1990).
Dokładna interpretacja obrazów diagnostycznych zależy bezpośrednio od umiejętności odróżnienia struktur o prawidłowej budowie anatomicznej od zmian patologicznych (Nyland, Mattoon i Wisner 1995). Obecnie najbardziej dostępną metodą diagnostyki obrazowej jest tradycyjna radiografia, która, poza znajomością anatomii prawidłowej, wymaga także zrozumienia syntopii narządów i struktur, będącej dziedziną anatomii topograficznej, zajmującą się położeniem różnych części ciała względem siebie (Thrall 2013).
Radiogram znany także jako tzw. zdjęcie rentgenowskie stanowi ważne narządzie diagnostyczne, którego wartość zależy od techniki wykonanych badań oraz od odpowiedniego ułożenia pacjenta podczas badania. Obecnie standardem w praktykach weterynaryjnych jest radiografia cyfrowa, która dostarcza obrazów zdecydowanie lepszej jakości w porównaniu do radiografii tradycyjnej.
W celu wykonania radiogramów wysokiej jakości u gryzoni konieczne jest farmakologiczne uspokojenie lub znieczulenie ogólne pacjenta. Z reguły ze względu na rozmiary, zwykle wykonywane są radiogramy całego ciała pacjenta (pożądane jest oddzielne badanie klatki piersiowej i brzucha). Kompletne badanie radiograficzne obejmuje radiogram całego ciała w dwóch ortogonalnych płaszczyznach. W praktyce wykonuje się radiogram w projekcji VD oraz lewo lub prawo boczny. Badania kończyn (kości, stawów) wykonywane podobnie jak u psów kotów i kotów.
Znieczulonego pacjenta układa się na brzuchu lub na plecach i delikatnie przykleja do stołu rentgenowskiego za pomocą plastra opatrunkowego. Dobre efekty uzyskuje się przy korzystaniu z korytka wykonanego z gąbki, które jest pomocne przy ustawianiu w pozycji brzuszno-grzbietowej VD.
Niezwykle istotny problem stanowią radiogramy czaszki, pozwalające ocenić stan uzębienia. Kompletne badanie czaszki zawiera następujące projekcje: boczną, VD lub DV oraz lewo i prawo-skośną. W radiografii klasycznej pomocne jest użycie wysokiej jakości filmu mammograficznego.  Także w tym przypadku zastosowanie znajdują techniki pozycjonowania, wykorzystywane w badaniu radiologicznym u psów i kotów. Z uwagi na rozmiar i masę ciała drobnych ssaków nie poleca się stosowania worków z piaskiem.
Znaczenie szczurów jako pacjentów weterynaryjnych stale rośnie w niektórych praktykach weterynaryjnych, stanowiąc znaczny procent klientów (Reese 2011). Wielu właścicieli szczurów wymaga wysokiej jakości opieki weterynaryjnej dla ich zwierząt, przekłada się nawet na konkretne wnioski dotyczące zaawansowanych badań obrazowych radiograficznych i ultrasonograficznych, a nawet tomografii komputerowej (Reese 2011).
Istnieje ogromna wiedza na temat tych zwierząt jako zwierząt laboratoryjnych, ale mniej wiadomo na temat diagnozowania i traktowania ich jako zwierzęta domowe (Evans i Souza 2010).
Oprócz krótkich rozdziałów w weterynaryjnych podręcznikach, istnieje niewiele istotnych materiałów dotyczących klinicznego i diagnostycznego stosowania metod diagnozowania obrazowego u szczurów w porównaniu z innymi gatunkami (Girling 2002; Orr 2002; Capello, Gracis i Lennox 2005; Silverman i Tell 2005; Tully 2009; Reese 2011b; Fischetti 2012; Capello i Lennox 2013). Radiografia i ultrasonografia są najczęstszymi metodami obrazowania stosowanymi u szczurów. Są to uzupełniające się techniki obrazowania: rzadko stosuje się jedną technikę zamiast innej, stosuje się obie metody w celu zmaksymalizowania informacji diagnostycznych (Redrobe 2001).
Radiografia jest przydatna w określaniu wielkości, kształtu i położenia narządów w ciele i jest rutynowo przeprowadzana na małych ssakach. Obrazy radiograficzne dostarczają cennych informacji na temat różnych chorób zębów i kości. Radiografia jest niezbędnym narzędziem w diagnozowaniu chorób układu oddechowego, pomocna jest także w diagnozowaniu zmian przewodu pokarmowego i dróg moczowych, a tym samym w znacznym stopniu wpływa na decyzje dotyczące leczenia i określenie rokowania (Reese 2011).
Radiologiczny opis normalnej anatomii szczurów opisano w kilku rozdziałach podręcznika i książki (Silverman i Tell 2005a, Nautrup 2011, Capello i Lennox 2013). Grossi i in. (2009) opisali technikę radiologicznego badania górnego odcinka przewodu pokarmowego za pomocą radiologii z kontrastem. W tym badaniu autorzy określili odkrycia anatomiczne wraz z położeniem przełyku, żołądka i dwunastnicy szczurów.
Istnieje znaczna liczba indywidualnych publikacji dotyczących zastosowania metod obrazowania na szczurach laboratoryjnych w specjalistycznej literaturze badawczej (Kiessling i Pichler 2010, Sandhu i wsp. 2010, Chen i wsp. 2012, Ypsilantis i wsp. 2009; al 2009, Johnson 2008, Watson i wsp. 2004, Burrell i wsp. 1996, Litwin i wsp. 1994, Pawlush i wsp. 1993, Wang i wsp. 2007). Informacje wymienione w specjalistycznych badaniach na szczurach laboratoryjnych mają jedynie ograniczone zastosowanie w klinicznej praktyce weterynaryjnej (Reese 2011).
Bardziej zaawansowane techniki obrazowania, takie jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny są rzadziej stosowane u gryzoni i ograniczają się głównie do badań eksperymentalnych ze względu na wysokie koszty i konieczność dłuższego znieczulenia zwłaszcza do badania MRI (Redrobe 2001).
Nie ma wyczerpującego opisu cech ultrasonograficznych i radiologicznych zdrowych, typowych szczurów, w tym najczęstszych pomiarów referencyjnych jamy brzusznej, które są zwykle stosowane podczas badania ultrasonograficznego u zwierząt domowych. Nie ma doniesień na temat prawidłowej radiologicznej wielkości nerek lub rozmiaru kręgosłupa u zdrowych szczurów, czy innych gryzoni.

Nabyte i wrodzone choroby serca rozpoznawane u ludzi, psów i kotów można również znaleźć u szczurów i innych gryzoni (Nautrup i wsp. 2011).

Standardowe obrazy radiograficzne są nieodzowną pomocą diagnostyczną w ocenie kardiologicznej. Wyniki badania radiologicznego tych pacjentów mogą być pierwszą wskazówką, że ich problemy zdrowotne wynikają z chorób układu oddechowego lub serca. Wykorzystanie obrazów radiograficznych pozwala rozpoznać nieprawidłowości, a tym samym pomóc w określeniu odpowiedniego protokołu leczenia, a sukces leczenia można monitorować za pomocą kontrolnych obrazów radiograficznych.
Bardziej obiektywną ocenę wielkości serca można przeprowadzić z wykorzystaniem metody kręgosłupowego pomiaru wielkości serca (vertebral heart scale, VHS), który zwykle wykonuje się na radiogramie w pozycji bocznej (Nautrup i wsp. 2011). U psów, VHS okazał się szczególnie przydatny do oceny wielkości serca i jest stosowany klinicznie jako standardowa metoda oceny wielkości sylwetki serca (Litster i Buchanan 2000, Litster i in. 2005, Paragon i Vaissaire 2005, Ghadiri i in. 2008, Nelson i Couto 2008, Sánchez i in. 2012, Barszcz 2012).

Niektóre doniesienia opisują ocenę wielkości serca przy użyciu VHS u fretki (Stepien, Benson and Forrest 1999, Onuma i wsp. 2009) i królika (Onuma i wsp. 2010; Moarabi i in. 2015).

Pomimo niewielkich rozmiarów ciał gryzoni, badania radiograficzne całego ciała nie są ogólnie zalecane i podkreśla się, aby oddzielnie wykonywać zdjęcia RTG klatki piersiowej i jamy brzusznej (Reese i Hein 2011b). Prawidłowe ułożenie i uzyskanie dobrych radiogramów jest trudne ze względu na dominację jamy brzusznej i niewielki rozmiar ciała.
Podczas badania narządów klatki piersiowej największą przeszkodą jest możliwość wykonania badania podczas wdechu, co jest niezwykle pożądane przy ocenie klatki piersiowej (Nautrup 2011). Ze względu na szybką częstość oddechów tych zwierząt nie ma możliwości uzyskania radiogramów we właściwym czasie, a zatem obrazy uzyskujemy w przypadkowej fazie. Cyfrowy system przetwarzania obrazu wraz z regulacją poziomu okna / jasności / kontrastu są bardzo cenne przy ocenie klatki piersiowej, a także jamy brzusznej.

Przezierność płuc może się znacznie różnić między zdjęciami rentgenowskimi podczas wdechowej i wydechowej fazy respiracyjnej.

Kontrast klatki piersiowej musi być wystarczający, aby odróżnić serce, naczynia płucne, żyłę główną doogonową i aortę. W znacznej ilości przypadków trudno jest dostrzec czaszkową granicę serca. Może wynikać to z pozostałej grasicy u niektórych gryzoni, która jest odpowiedzialna za wyższy stopień nieprzepuszczalności promieniowania stwierdzony w polu płucnym doczaszkowym u szczurów (Reese i Hein 2011).
Pomiary serca są pomocne dla niedoświadczonych diagnostów jako punkt wyjścia do oceny wielkości serca (Buchanan i Bücheler 1995).
Masa ciała i rozmiar szkieletu zazwyczaj są silnie skorelowane, a pomiary wielkości sylwetki serca są podobnie skorelowane z pomiarami kręgów w odcinku piersiowym i masą ciała.

Z dokonywanych pomiarów wynika, że zakresy referencyjne mogą być stosowane do oceny wielkości serca u gryzoni płci męskiej i żeńskiej.

Pomiaru dokonujemy od 4 kręgu piersiowego i u zdrowych szczurów wielkość mieści się w granicy długości Th5-8. Dokonywanie pomiarów VHS jest też przydatne w monitorowaniu progresji powiększania serca w czasie. Rejestracja wielkości serca tą metodą wydaje się sprzyjać obiektywności i być wygodnym sposobem rejestrowania zmian wielkości serca, zwłaszcza przy leczeniu chorób serca np. kardiomegalii (Buchanan i Bücheler 1995).
Należy też pamiętać, że normalny rozmiar serca nie wyklucza choroby serca, ponieważ może istnieć znaczny przerost bez wzrostu zewnętrznego rozmiaru serca, jak u zwierząt domowych.
Dlatego, sylwetka serca zawsze musi być też badana pod kątem subtelnych zmian w konturze, które mogą rozwijać się u tych zwierząt, jak i u psów, czy kotów.
Diagnostyka rentgenowska jest niezastąpiona przy ocenie zmian obejmujących miąższ płuc. Często występujące zmiany ogniskowe związane z procesem nowotworowym, czy też zmiany zapalne płuc. Fotografie (1-8) przedstawiają prawidłowy obraz narządów klatki piersiowej gryzoni w dwóch podstawowych projekcjach.

Foto. 1 Kawia domowa projekcja AP.

rentgenodiagnostyka gryzoni kawia
Foto. 2 Kawia domowa projekcja boczna.

rentgenodiagnostyka gryzoni kawia domowa
Foto. 3 Koszatniczka projekcja AP

rentgenodiagnostyka gryzoni koszatniczka
Foto. 4 Koszatniczka projekcja boczna.

rentgenodiagnostyka gryzoni medikon
Foto. 5 Królik projekcja AP.

rentgenodiagnostyka gryzoni królik medikon
Foto. 6 Królik projekcja boczna.

rentgenodiagnostyka medikon
Foto. 7 Szczur projekcja AP.

rentgenodiagnostyka gryzoni u szczura
Foto. 8 Szczur projekcja boczna.

rentgenodiagnostyka gryzoni medikon szczur
W badaniu rentgenowski gryzoni niezwykle ważne jest prawidłowe ułożenie ciała zwierzęcia podczas ekspozycji. Nawet nieznaczne skręcenie ciała w znacznym stopniu ogranicza nasze możliwości oceny. Wskazane jest badanie tych zwierząt w przygotowaniu farmakologicznym. Rozwiązuje to nam jeszcze jeden bardzo ważny problem a mianowicie obecność rąk właścicieli, gdyż to oni są zobowiązani przytrzymać do badania przytomne zwierzę. Prawidłowe ułożenie z maksymalnym odsłonięciem całej klatki piersiowej (poprzez prawidłowe wyciągnięcie ku przodowi kończyn piersiowych) pomaga w osiągnięciu sukcesu. Cyfrowe aparaty rentgenowskie znacznie ułatwiają nam badanie tych pacjentów, poprzez znaczną pomoc przy uzyskaniu końcowego radiogramu.
Opracowanie:
Dr. n. wet. Joanna Bonecka
Pracownia Diagnostyki Obrazowej
Katedra Małych Zwierząt z Kliniką SGGW Warszawa

POLECANE DLA CIEBIE